ذخایرمعدنی، منابع اولیه بسیار مهم و ارزشمندی هستند که نقش مثبتی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی هر کشور با ایجاد اشتغال و تولید ثروت دارد. آنالیز میزان ذخایرمعدنی كشورهاي دارنده ذخايرمعدني و مقايسه آن با ذخایر بخش معدن ايران، اين امکان را فراهم مي‌سازد كه درك درستي از وضعیت این بخش در ايران به دست آید، در این مقاله به بررسی میزان ذخایر معدنی جهان، آمریکا و ایران پرداخته شده است.
ماهنامه پردازش- در بررسی میزان ذخایرمعدنی جهان، آمریکا و ایران از خلاصه گزارش موادمعدنی سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS) سال ۲۰۱۹ استفاده شده که موادمعدنی مورد مطالعه در آن در (جدول ۱) نشان داده شده است.
همچنین علاوه بر گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا، از آخرین گزارش مرکز آمار ایران از معادن در حال بهره‌برداری کشور سال ۱۳۹۶ نیز استفاده شده است
از مقایسه مطالعات دو گزارش این چنین بر می‌آید که در مطالعات ذخایرمعدنی سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS)، اطلاعات ۸۱ تیپ ماده معدنی گزارش گردیده است، این در حالی است که بر اساس مطالعات مرکز آمار ایران از ذخایر معادن در حال بهره‌برداری، اطلاعات ۳۵ تیپ ماده معدنی گزارش شده است. در مطالعات ذخایرمعدنی سازمان زمین‌شناسی ایالات‌متحده‌آمریکا (USGS)، ذخایر فلزی به صورت فلز محتوی گزارش گردیده است، اما بر اساس مطالعات مرکز آمار ایران از ذخایر معادن در حال بهره‌برداری، ذخایر فلزی به صورت قطعی گزارش شده است، در ابتدا به بررسی علت این اختلافات پرداخته شده است.
دو تیپ از مواد معدنی که در بررسی سازمان زمین‌شناسی ایالات‌متحده‌آمریکا دیتای جهانی آن‌ها وجود ندارد و یا گزارش نشده است عبارتند از: تیپ اول موادمعدنی که اطلاعات آن‌ها موجود نیست و شامل ۱۸ نوع ماده معدنی که شامل بریلیم، بیسموت، بور، کادمیم، گالیوم، سنگ‌های قیمتی، ژرمانیوم، ایندیم، کیانیت، جیوه، نیتروژن، پرلیت، پومیس و پومیسیت، سیلیکون، اسکاندیوم، تالیوم و توریم، ورمیکولیت، ایتریم می‌باشند. تیپ دوم، ذخایر بزرگی که فراوانی بالای آن‌ها باعث شده غیر قابل برآورد باشند و شامل ۱۸ نوع ماده معدنی که عبارت از آزبست، برومیت، رس، دیاتومیت، فلدسپار و نفلین سینیت، گارنت، ژیپس، آهک، میکا، کوارتز، نمک، ماسه و گراویل، سنگ‌های خرد شده، سنگ‌های تزیینی، تالک و پیروفیلیت، تانتالیم و زئولیت هستند. همچنین در مطالعات ذخایرمعدنی سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS)، قیر طبیعی جزء دسته‌بندی موادمعدنی گزارش نشده است، این در حالی است که بر اساس گزارش مرکز آمار ایران از ذخایر معادن در حال بهره‌برداری، قیر طبیعی جزء ذخایرمعدنی طبقه‌بندی شده است. همان‌طور که در(جدول ۱) نیز نشان داده شده است، بر اساس مطالعات سازمان زمین‌شناسی ایالات‌متحده امریکا (USGS)، از مجموع ۸۱ نوع ماده‌معدنی، ۴۴ تیپ ماده‌معدنی از ذخایرمعدنی جهان گزارش شده است، در صورتی که مرکز آمار ایران برای ذخایر معدنی (جدول ۲) ۳۵ تیپ ماده‌معدنی گزارش شده است. در ذخایرمعدنی جهان سنگ آهک، سنگ لاشه، بالاست، سنگ گچ و سنگ نمک به دلیل بزرگی حجم ذخیره و فراوانی بالای این موادمعدنی عددی دیده نشده است اما مرکز آمار با احتساب این موادمعدنی به بررسی ذخایر ایران پرداخته است.
همچنین، دیتای ۷ تیپ ماده معدنی (بور، فلدسپار و نفلین سینیت، سنگ قیمتی، پومیس و پومیسیت، کوارتز و سنگ تزیینی، قیر) در گزارش (USGS) برای ایران موجود نیست، اما در گزارش مرکز آمار ایران، وجود دارد و مورد دیگر اینکه ذخایر شن و ماسه در هیچ کدام از گزارش‌های (USGS) و مرکز آمار ایران آورده نشده است.
ذخایر قطعی جهان شامل ۴۴ ماده معدنی با مجموع ۲۴۰میلیارد تن میباشد که ذخایر آهن محتوی با ۳۴ درصد، (معادل ۸۴ میلیارد تن)، سنگ‌های فسفات 29درصد، (معادل۷۰ میلیارد تن) و ذخایر بوکسیت و آلومینا ۱۲ درصد، (معادل با ۳۰ میلیارد تن) به ترتیب بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.
ذخایر قطعی کشور آمریکا نیز شامل ۴۰ عنصر با مجموع ۲۵/۳ میلیارد تن میباشد که ۱۰/۵ درصد از کل ذخایر معدنی جهان را به خود اختصاص داده است. در بررسی ذخایر کشور آمریکا نیز دیتای سه تیپ از مواد معدنی وجود ندارد:
تیپ اول موادمعدنی که در آمریکا هیچ گونه ذخیره‌ای ندارند، یعنی ذخیره آن‌ها صفر در نظر گرفته می‌شود که شامل ۹ ماده معدنی آرسنیک، بیسموت، بریلیوم، منگنز، استرانسیوم، تانتالیوم، قلع، تنگستن، زئولیت هستند.
تیپ دوم ۲۲ ماده‌معدنی که اطلاعات آن موجود نیست و شامل آزبست، باریت، بریلیم، کادمیم، سزیم، الماس، فلدسپار و نفلین سینیت، گالیوم، سنگ‌های قیمتی، ژرمانیوم، گرافیت، ایندیوم، جیوه، نیتروژن، روبیدیوم، اسکاندیوم، سیلیکون، سولفور، تالیوم، توریم، ولاستونیت، ایتریم هستند.
تیپ سوم ذخایری که بزرگی و فراوانی بالای آن‌ها باعث شده غیر قابل برآورد باشند. ۱۰ ماده‌معدنی که شامل رس، کیانیت، آهک، میکا، پومیس و پومیسیت، کوارتز، نمک، ماسه و گراول، سنگ‌های خرد شده، سنگ‌های تزیینی هستند.
در نهایت ذخایر قطعی ایران شامل ۳۵ ماده معدنی با مجموع ۲۵/۷میلیارد تن میباشد که فرض غلطی است، چرا که حجم ذخایر فلزی در فرمت (USGS) به صورت محتوایی دیده شده است و لازم است برای احتساب سهم ایران از ذخایر جهان، در فرمت دیتاها، یکسان‌سازی صورت پذیرد که درنتیجه با کاهش حجم ذخیره عناصر فلزی حجم ذخیره به عدد ۲۳/۷ میلیارد تن تقلیل می‌یابد. تصحیح دیگری که باید برای حجم ذخایر موادمعدنی ایران در نظر گرفته شود، این است که به‌طور مثال، ۱۷ میلیارد تن آنرا ذخایر آهک تشکیل می‌دهد که در مطالعات (USGS) و مقیاس جهانی عددی برای آن بر آورد نشده است که با تصحیح و حذف ذخایری که مقدار جهانی آن به دلیل بزرگی ذخیره برآورد نشده است، حجم ذخایرمعدنی ایران به ۳/۵ میلیارد تن می‌رسد. مورد دیگر در ارتباط با ذخایری است که در گزارش (USGS) اطلاعات آن موجود نیست و نمی‌تواند در محاسبه ذخایر ایران لحاظ گردد. در نتیجه با حذف ذخایری که (USGS) با عدم وجود اطلاعات مواجه بوده، حجم ذخایر ایران ۲/۱۹ میلیارد تن برآورد می‌شود. در نتیجه همان‌طور که در (جدول ۳) نیز مشخص است، از مقایسه اطلاعات و تصحیحات صورت گرفته می‌توان گفت، موادمعدنی ایران حدود یک درصد از ذخایر معدنی جهان را به خود اختصاص داده است که از این مقدار، ذخایر آهن با ۶۸درصد (معادل ۱/۵ میلیارد تن)، ذخایر سنگ‌های فسفاته با ۱۸/۷درصد، (معادل ۴۱۰ میلیون تن) و ذخایر زغال‌سنگ با ۶درصد، (معادل ۱۵۰ میلیون تن) بیشترین سهم را دارا می‌باشند.
تعاریف:
-(Content) بررسی ذخایر فلزی به صورت محتوایی صورت می‌پذیرد.
-(NOT AVAILABLE) ذخایر سنگ تزئینی، بور، فلدسپار و نفلین سینیت، سنگ قیمتی، پومیس و پومیسیت، قیر طبیعی و کوارتز در گزارش ذخایر جهانی (USGS) موجود نمی‌باشد ولی اطلاعات آن ذخایر برای ایران در مرکز آمار موجود است.
-(TOO LARGE) ذخایری که حجم بسیار بزرگی را به خود اختصاص داده‌اند که تخمین حجم جهانی آن غیرقابل برآورد است. در نتیجه حجم ذخایر آهک، خاک رس، بالاست، لاشه، نمک و گچ در نظر گرفته نشده است.