کتاب رقص تغییر (Dance of Change) پیتر سنگه از جمله‌ی مشهورترین کتاب‌ها در زمینه‌ی مدیریت تحول در سازمان است.
این کتاب را می‌توانید ادامه‌ی کتاب پنجمین فرمان در نظر بگیرید؛ یا این‌که به صورت کاملاً مستقل آن را مطالعه و بررسی کنید.
البته باور ما این است که مطالعه‌ی پنجمین فرمان، می‌تواند به درک بهتر و ساده‌تر رقص تغییر کمک کند.
شما با دو هدف کاملاً متفاوت می‌توانید این کتاب را بخوانید:
- هدف اول، استفاده از آموزه‌ها و ایده‌های کتاب، برای شکل‌دادن، هدایت و تقویتِ جریان تغییر در سازمان است.
- هدف دوم می‌تواند تمرین سیستمی فکر کردن باشد.
نگاه پیتر سنگه و همکارانش در این کتاب، برای توصیف و تحلیلِ پروژه‌ی تحول در سازمان‌ها، کاملاً با چارچوب‌های تفکر سیستمی هم‌خوان است و از این منظر، کل کتاب را می‌توان یک پروژه در نظر گرفت: پروژه‌ای که می‌کوشد آموزه‌های تفکر سیستمی را در تغییرات سازمانی به‌کار بگیرد.
تغییر در سازمان یادگیرنده در مقابل تغییر دستوری
یکی از مهم‌ترین نکاتی که در کتاب رقص تغییر بر روی آن تأکید شده، تغییر با اتکا بر الگوهای یادگیری است.
این شیوه‌ی تغییر را می‌توان در مقابل تغییرات دستوری بر پایه‌ی تجویز از بالا به پایین قرار داد.
پیتر سنگه در همان اوایل کتاب، تکلیف خود را با خواننده مشخص می‌کند و می‌گوید: مدیرعامل قهرمان که قرار است بیاید و تغییرات بنیادین را ایجاد کند، افسانه‌ای بیش نیست.
تغییر واقعی از بالا به پایین اتفاق نمی‌افتد. بلکه به صورت گسترده و فراگیر، در بخش‌های مختلف مجموعه، و با اقدام‌ها و ایده‌ها اجزای سیستم آغاز می‌شود و شکل می‌گیرد.
کتاب رقص تغییر به صورت شفاف و صریح چنین می‌گوید:
شواهد نشان می‌دهند که مدیریت ارشد توانایی هدایت تغییر را در سازمان‌های بزرگ ندارد.
هر جا از اراده‌ی مدیرعامل برای وقوع تحول در سازمان استفاده می‌شود، حتی در نمونه‌های موفق، تغییر پایدار بسیار نادر است.
… دل‌مشغولی و امید به ظهور مدیرعامل قهرمان، نوعی اعتیاد فرهنگی است.
در همان اوایل کتاب، جمله‌ی محکم و قاطع دیگری هم جلب توجه می‌کند:
آیا پیتر سنگه و همکارانش، مدیر را نقشی تشریفاتی می‌دانند که هرگز نمی‌تواند تحول بزرگی در مجموعه‌ی خود ایجاد کند؟ پاسخ این سوال منفی است.
حرف اصلی در کتاب رقص تغییر این است که مدیر می‌تواند از شکل‌گیری فرایند تغییر مبتنی بر یادگیری حمایت کند. اما باقی مسیر توسط اجزای خود سازمان پیش خواهد رفت.
مدیران، معمولاً از ضعف منابع انسانی گله‌مند هستند و می‌گویند که نمی‌توانند تغییر و تحولات مد نظر خود را به سادگی ایجاد کنند.
کارکنان سازمان هم، اغلب این گله را دارند که بزرگ‌ترین مانع تغییر، مدیران سازمان هستند و نگاه و نگرش و رفتار آن‌ها، مانع تحولات جدی در سازمان است.
کتاب رقص تغییر، می‌کوشد سهم مدیران و کارکنان در تغییرات بزرگ و تحولات سازمانی را مشخص کند.
گروه‌های پیشاهنگ و سه مرحله‌ی تحول
یکی از اصطلاحات کلیدی در کتاب رقص تغییر، گروه‌های پیشاهنگ (Pilot Groups) است. گروه‌هایی که در بخش‌های مختلف سازمان، با حمایت مدیریت، تغییر را در مقیاس کوچک آغاز می‌کنند.
این تغییرات در صورت موفق‌شدن، می‌توانند در بخش‌های دیگر سازمان هم رواج پیدا کرده و به تدریج به تمام سازمان، تسری پیدا کنند.
کتاب رقص تغییر، فرایند تغییر را در سه مرحله بررسی می‌کند:
- آغاز تغییر
- تغییر پایدار
- بازطراحی و بازنگری
مشکل اصلی در مرحله‌ی نخست، قانع کردن گروه اولیه و شکل‌گیری نطفه‌ی تغییر است.
در مرحله‌ی دوم، چالش‌های مربوط به فراگیر شدن تغییر بررسی می‌شود.
سومین مرحله، زمانی است که تغییر فراگیر شده و حالا باید ساختار کلان و مدیریت ارشد و استراتژی‌ها و چشم‌انداز سازمان، بر اساس خواست و نیاز بدنه‌ی مجموعه، اصلاح شود.
این همان نکته‌ی کلیدی در سازمان یادگیرنده است. مدیریت نقطه‌ی آغاز تغییر را می‌داند، اما نقطه‌ی پایان مشخص نیست و در طول مسیر مشخص خواهد شد. به همین علت، همان مدیرانی که برای ایجاد تغییر تلاش می‌کنند، خود باید در بخشی از فرایند، آماده‌ی تغییر ساختارها و پیش‌فرض‌ها و دامنه‌ی وظایف و اختیارات خود باشند.
البته می‌دانیم که ماجرای تغییر در این‌جا به پایان نمی‌رسد و وقتی گروه تحول‌خواه کوچک، قدرت و حاکمیت را در سازمان در دست می‌گیرند، خود به عنصرِ لَخت جدید و مانع تغییرات آتی تبدیل خواهند شد.
چگونه کتاب رقص تغییر را بخوانیم؟
خواندن کتاب رقص تغییر، ساده نیست.
اگر انتظار داشته باشید خواندن این کتاب را شروع کنید و مثلاً دو یا سه هفته یا یک ماه بعد، آن را به پایان برسانید، قطعاً رقص تغییر شما را ناامید خواهد کرد.
کتاب پراکندگی‌های بسیاری دارد. هم نویسنده‌ها متعدد هستند و هم شکل‌های متنوعی از محتوا در آن به‌کار رفته است. گاهی با یک گفتگو روبرو هستید و گاه با یک مثال سازمانی. گاه یک مقاله می‌خوانید و گاهی چیزی شبیه نامه. بگذریم از بخش‌های دیگری مانند ریشه‌شناسی و اتیمولوژی که در لابه‌لای بحث‌ها گنجانده شده است.
پیشنهاد ما این است که برنامه‌ی بلندمدتی برای خواندن کتاب در نظر بگیرید (شاید شش ماه تا یک سال مناسب باشد).
در روزها و هفته‌های نخست، هر جا از کتاب را که دوست داشتید بخوانید و بیشتر با آن، سرگرم شوید.
پس از این‌که به فضای کتاب نزدیک شدید، می‌توانید از ابتدا تا انتهای آن را بخوانید. ضمن این‌که هنگام مطالعه‌ی از ابتدا تا انتها هم، در خواندن شتاب نکنید و با فاصله انداختن بین نوبت‌های مطالعه، اجازه دهید که مطالب در ذهن‌تان تثبیت شود.
در غیر این صورت، ممکن است رقص تغییر، کتابی دوست‌نداشتنی یا دشوار به نظر بیاید.
ترجمه کتاب رقص تغییر
کتاب رقص تغییر در ایران، با ترجمه‌ی حسین اکبری و مسعود سلطانی و به همت #انتشارات آریانا به بازار عرضه شده است.
استاد گرامی دکتر علینقی مشایخی – که از بنیان‌گذاران و مروجان تفکر سیستمی در کشور هستند – نیز مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته‌اند.
هم‌چنین پیتر سنگه مقدمه‌ای برای ترجمه‌ی فارسی کتاب نوشته است. سنگه در بند آخر مقدمه‌ی خود چنین می‌گوید:
«دکتر علینقی مشایخی، استاد دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف که بر ترجمه‌ی این کتاب نظارت داشته است، از اعضای SOL (مرکز آگاهی سیستمی) است. وی ده‌ها سال تجربه در تفکر سیستمی و فرمان‌های یادگیری دارد. اگر می‌خواهید در ایران گروه‌های یادگیری ایجاد کنید که برای کسب و کارها و حتی کل جامعه سودمند باشد، به وی مراجعه نمایید.»
منبع: سایت متمم